Geleneksel Çin Tıbbı'nda (TCM) Akupunktur ve Moksa


Geleneksel Çin Tıbbı (TCM) , 2000 yılı aşkın birikmiş bilgi ve uygulamaya dayalı olarak Çin materia medica'da tanı, patofizyoloji ve terapiye yönelik bütünsel yaklaşımı ifade eder. Uygulamanın ana yönleri arasında bitkisel ilaçlar, akupunktur ve masaj gibi diğer fizik tedaviler yer alır. Çin dışında, uygulamanın uluslararası yaygınlığı istikrarlı bir şekilde artmasına rağmen, uygulama genellikle tamamlayıcı veya 'alternatif' bir tıp şekli olarak kabul edilmektedir. TCM'nin bilimsel topluluk tarafından kabulü en iyi ihtimalle sınırlı olmuştur. TCM'nin 'hayat enerjisi' kavramı gibi belirli yol gösterici ilkeleri ezoterik olarak görünebilir ancak elektrooptik bilimi ve fasyolojinin son bilimsel bulgu ve açıklamalarından sonra Qi veya hayat enerjisinin "foton" olduğu ve meridyenlerde akan "manyetik ışık demeti" olduğu açıklamalarından sonra TCM'i anlamak biraz daha basitleşmeye başlamıştır. Hem teşhis hem de tedavide TCM yaklaşımı geleneksel Batı yöntemlerinden temel olarak farklıdır. Bununla birlikte, modern kanıta dayalı tıp için açık umut vaat eden uygulamanın seçkin yönleri vardır. Özellikle Çin bitkileri alanı, birçok modern ilacın aslında bitkisel ilaçların ve doğal ürünlerin türevleri olduğu düşünüldüğünde şaşırtıcı olmayan yeni ilaçlar ve ilaç öncüleri kaynağı olarak artan bir ilgi görmüştür. Geleceğe bakıldığında, TCM bitkilerinin mevcut durumu ve başarılarının daha iyi anlaşılması ve takdir edilmesi, bu alanda devam eden gelişmeler için önemli olacaktır. TCM'i daha iyi anlamak için kronolojik olarak en eski köklere kadar uzanalım. Bilelim ki binlerce yıllık köklü birikimin altında milyonlarca, belki de milyarlarca insana bu tedavi metodu ile uygulamalar yapılmış, modern çağlara kadar da bu tedavi metodları etkisini devam ettirerek sürdürmektedir.

Şamanizm Teorisi, Akupunktur ve Moksanın Animistik Kökeni

Antik Çin'in temeli "kurban adama" üzerine inşa edildi ve kurban unsurları son derece anlamlıydı. Avrupa kültürlerine çok benzeyen antik ve orta Çin, “ahlaki olarak doğru” olduğuna inanıldığı ve kişiye veya hastalığına temsil edilen kurbanın kanı akıtılarak Taoizm ve Konfüçyüsçülük gibi ondan gelişen etik sistemler evrimi izledi. Antik Çin'deki bireylerin statüsü, doğaüstü ile olan ilişkisinin algılanan derecesi tarafından belirlendi. Antik Çin'de, doğaüstü yetenekler neredeyse tüm Çinli tıp doktorlarında ortaktı. Hepsinin tıbbi metinlerde belgelenen doğaüstü yetenekleri vardı. Bununla birlikte, çoğu durumda, bu yeteneklere çoğu araştırmacı tarafından belirgin bir ilgi gösterilmemiştir.

Shang Hanedanı (1766-1046 MÖ), kurbanlıklar, insanlar ve hayvanlar ve daha az ölçüde şarap ve yiyeceklerden ve daha sonra Japonya'da uygulandığı gibi, aletler, silahlar ve giysilerden oluşan bir topluluktu. Erken Asya uygarlığında bir şaman kültürünün var olduğuna dair açık kanıtlar bulunur ve Çin Tıbbının temelinde birçok şamanist uygulamanın yattığına inanılmaktadır. MÖ altıncı yüzyılda, şamanlar ve tıp doktoru arasındaki bağlantı açıktı. Konfüçyüs (MÖ 551-479)'un "sebat etmeyen bir adam asla iyi bir şaman ya da iyi bir doktor olamaz" dediği aktarılır. 40-100 bin yıl öncesine dayanan Şamanizm, insanlık tarafından bilinen en eski ruhsal ve şifalı uygulama olarak kabul edilir. Neredeyse dünyadaki tüm kültürler şamanik kültürlerden evrimleşmiştir. Çoğu şaman anlayışına göre ruhsal hastalıklar, yaşamlarını tehdit eden bir hastalık öncesinde ruhta başlar, ruhsal bir yolculuk yapar ve güçlerinin kaynağı olan ruhlar ve ataları veya ustaları ile iletişim kurar. Hastalıktan kurtulduktan sonra, törensel bir temizlik uygulamasından geçerler. Arkeolojik kazılar, Shang hanedanlığı döneminden kalma kehanetin şamanistik kullanımına ilişkin kayıtlar bulmuştur.

Akupunktur ve moksanın icadı, ilkel toplumun klan komün döneminde ortaya çıkmıştır. İnsanoğlunun faaliyetleri yaklaşık 1.700.000 yıl önce Çin'de ortaya çıktı. Çin'in 4000 yıl öncesine kadar süren klan komünü dönemine girmesi yaklaşık 100.000 yıl önceydi. Antik literatürde akupunktur ve moksa tedavisinin kökeni hakkında Fu Xi'ninki gibi birçok efsane vardı. Açıkçası, Antik Çinliler, Fu Xi ve Huang Di efsanelerini yaratarak Çin Tıbbının ilahi doğasını açıklamaya ihtiyaç duymuştu. Ancak bu iki efsane aslında ilkel toplumun akupunktur ve moksayı açıklama ve onu kültürel bir kaide üzerinde yükseltme çabasının klan komününü temsil eder. Başlangıçta şamanların ilahi atalarla veya ustalarla iletişim kurmak için iki yolu vardı: mistik uygulamada, dansları ve transları içeren; ikincisi ise kehanet kemiklerinin yöntemini içeriyordu. Çin Tıbbının kökenlerinin çok geçmişe uzandığı ve şamanist inanç ve uygulamalarının ortasında bir yere sağlam bir şekilde kök saldığı açıktır. Arkeolojik kanıtlar, akupunkturun eski kullanımına tanıklık etmektedir. Taş Devri kazıları, sığır kemiklerinin - ve daha sonra kaplumbağa kabuklarının - tıbbi uygulamalar için de kullanıldığını ortaya koymaktadır. Bu "kahin kemikleri" delinmiş ve ısıtılarak çatlamalarına neden olmuştur. Anlamlarını yorumlamak veya bu çatlakları “okumak” falcının rolüydü. Tıbbi tavsiye, kahinlerden yapılan daha belirgin talepler arasındaydı. Shang hanedanlığı sırasında Çin piktografik yazı sistemi icat edildi. Erken karakter yazımı, hastalık ve hastalıkları teşhis etme ihtiyacından doğmuştur. Kehanet kemikleri, kraliyet ailesinin üyeleri için geleceği tahmin etmek için kullanılan kemik parçaları ve kaplumbağa kabuklarıdır. Skapulimans olarak bilinir ve yönetici sınıfın ev ve devlet işlerinde manevi rehberlik arama amacı vardı. Kehanet kemiklerinin kullanım şekli: Kemiğin içine bir soru oyulmuş ve arkasından açılan deliklere sıcak metal çubuklar sokularak kemik ısıtılmıştır. Bu eylemin sonucu kemikte bir dizi çatlak oluşur. Son olarak, eldeki soruyu cevaplamak için çatlaklar şaman tarafından yorumlanacak ve Şamanın çatlakları yorumlamasının ataların veya ustaların iradesini ortaya çıkardığına inanılıyordu. Bu kahinler, hastalıkların sonucunu ve iyileşmeyi sağlamak için gerekli fedakarlıkları belirleme girişimi olarak kullanıldı. Kurbanın, ilahi güçleri paylaşmanın ve uzun ömürlülüğü sağlamanın bir yolu olduğuna inanılıyordu. Piktogramların ve ideografların çoğu, hastalık adlarını ve semptomlarını temsil eder. Diğer karakterler, hastalıkların vücuttaki konumlarına göre erken sınıflandırmalarını gösterir. Çatlakların analizi, şamanın hastalığı teşhis etmesine ve tedavi etmesine izin verdi. Şamanların hastalıklarının en önemli nedeni 'atanın laneti' idi. Diş ağrısı, baş ağrısı, şişkin karın ve bacak ağrıları aynı hastalığın sadece farklı belirtileriydi. Unutulmamalıdır ki, kötü hasat ve savaşın talihsizliği de aynı hastalığın belirtileri olarak kabul edildi ve bu da 'ataların laneti' olarak ifade edildi. Antik Çin'de tarih boyunca insanlar, şamanların büyülü güçlere sahip olduğuna ve “Ling Shu” - manevi eksen ve alt (cehennem), orta (dünya) ve üst dünya (cennet) arasındaki bağlantıyı meydana getirmiştir. Şamanlar, topluluk tarafından sıklıkla bir psikodrama sergilemeye, “En Yüce Lord” olan Shang Di olarak gösterilir.

Çin Tıbbı ve özellikle akupunktur, ilk şamanların şeytan çıkarma uygulamalarından kaynaklanmıştır. Nabız, kan ve diğer vücut sıvılarının ilkel olarak anlaşılması gibi Çin Tıbbı ile ilgili birkaç önemli kavramın da Shang döneminde ortaya çıktığı ve geliştiği görülmektedir. Yin Yang ve Beş Elementin teorik düşüncesinin oluşumu bu döneme kadar izlenebilir ve ikili ruh kavramı (determinizm) da geliştirilmiştir. Yaşayan her insan hem Po'ya ve diğer ruhlara sahip olduğu düşüncesi ile birlikte Shen'in birincil anlayışı, Jing ve Qi anlayışı Shang hanedanlığı döneminde ortaya kondu. Shen, bir insanın duygusal, zihinsel, doğaüstü ve ruhsal yönüdür, oysa besleyici öz, sperm veya tohum olarak tercüme edilen Jing; büyüme, üreme, gelişme, cinsel olgunlaşma ve hamilelikten sorumlu tutulur. Qi, evrenin  bilinemez yönünü temsil eden bir Çince karakterdir. Şeylerin (maddelerin) büyümesini ve dönüşmesini sağlama işlevi vardır - ve Qi her şeye dönüşebilen bir "şey" - ve ilk anlamları canlılık, buhar, sis veya bulut çizgileri boyunca bir şeymiş gibi görünmektedir. Qi'nin anlamı, Shang hanedanlığının ilk günlerinden beri birçok yönden değişti. Akupunktur ve moksadan bahsedildiğinde, kelimenin 'yüzey ve iç arasındaki ilişki veya bir diğer anlamı ile vücudun internal yüzey alanı ve eksternal yüzey alanını birleştiren' anlamına geldiği anlaşılmaktadır. Bitkilerden ve nutrisyondan bahsederken, 'bitkinin veya yiyeceğin tadı ve işlevi' anlamına gelir. Fiziksel manipülasyonda 'yürüyüş ve duruş' anlamına gelir ve Qigong'da 'kişinin varoluşunun geri kalanıyla ilişkisine atıfta bulunur. 

Çin Tıbbının kökenlerini şamanist inanç ve uygulamaların geçmişine kadar takip edebileceğimizi açıkça görebiliyoruz. Akupunktur ve moksa ile ilgili standart dışı teoriler Çin Halk Cumhuriyeti'nde, standart akupunktur teorisinin kökenleri Neolitik Çağ başlarında, yaklaşık MÖ 8000-3500 vardı ve bir deneme ve yanılma süreciyle binlerce yıl içinde yavaş yavaş gelişti. Akupunktur ders kitaplarının çoğunda akupunktur, normal işlevi ve enerji dengesini yeniden sağlamak için vücuttaki belirli noktalara nüfuz etmek ve bunları uyarmak için iğnelerin kullanılması olarak tanımlanır. Bu kavram çok yüzeyseldir, özünü değil, yalnızca akupunkturun biçimini ifade eder. Akupunkturun doğası ve tedavi protokolleri modern standartlara göre oldukça kaba görünebilir. Çin'de çeşitli icatlar ve keşiflerle dolu uzun bir tarihi olduğu yadsınamaz. Ancak kabul edilen bilgi doğruysa büyük bir gizemle karşı karşıya kalırız. Akupunktur, diğer şifa sistemlerinden farklı olarak neden sadece Antik Çin'de ortaya çıktı ve klasik dünyada başka hiçbir yerde ortaya çıkmadı?

Batı Han Hanedanlığı 2000 yılı aşkın bir süre önce ortaya çıktı. Bu, insan uygarlığının genel tarihinde önemli ve oldukça uzun bir zamandır. Bununla birlikte, Çin'in 4000 yıllık kayıtlı tarihi bağlamında, Batı Han uygarlığı aslında ilkel olmaktan çok moderndi. Önceki yüzyıllar, İlkbahar ve Sonbahar (MÖ 110-416) ve Savaşan Devletler 415-221 M.Ö. ve Çin'in Qin Hanedanlığı tarafından müteakip bölgesel birleşmesi (MÖ 221-201) çeşitli devletlerin kültürel entegrasyonu için bir temel oluşturdu. Akupunktur, Çin tarihinin bu zengin döneminin meyvelerinden biriydi. Teknoloji, coğrafya, felsefe ve sosyal ilişkiler dahil olmak üzere Çin kültürünün birçok yönü akupunkturun icadına ve gelişimine katkıda bulunmuştur. Örneğin, Çinli atalar, taşkın kontrolüyle ilgili çalışmaları sayesinde engelleri kaldırmak ve suyun akışını Dünya'nın kanalları olan nehir yataklarından yönlendirmek için sembol dilini kullanmayı öğrendiler. Bu, iğnelemenin benzer şekilde engelleri kaldırmak ve vücudun kanalları olan meridyenler boyunca Qi akışını uyarmak için kullanılabileceğinin anlaşılmasına yol açtı. Aynı ilkenin bütünsel uygulaması, klasik Çinlilerin hem taşkınları kontrol etmesine hem de hastalık ve düzensizliği tedavi etmesine olanak sağlamıştır. Dünyanın kanalları (makrokozmos) ile vücudun kanalları (mikrokozmos) arasındaki bu sezgisel ilişki modern insanlara garip gelebilir, ancak bütünsellik, her parçanın bütünü yansıttığı bilinci, en temel ilkelerden biridir. Çin bütünsel düşüncesi (holizm), insanlığı, toplumu ve doğayı organik, birleşik bir bütün olarak görür. İnsan vücudu doğanın mikrokozmik bir görüntüsü olarak görülür. İnsanın ve doğanın benzer şekilde aynı yasalar tarafından kurulduğuna ve yönetildiğine ve bu nedenle bozukluklarının benzer şekilde yönetilebileceğine inanılmaktadır. Akupunkturun icadı, bu bütünsel felsefenin doğrudan bir sonucuydu.

Akupunktur, Qi'nin veya yaşam gücünün bu kanallar yoluyla akışını uyarmak için meridyenler boyunca belirli akupunktur noktalarını iğneleyerek hastalıkları ve bozuklukları tedavi eder. Kabul edilen teori, akupunkturun ve akupunktur noktalarının gelişiminin meridyenlerin tanımlanmasından önce geldiğini savunur. Genel olarak, Neolitik Çağ'da (MÖ 8000-3500) kaza sonucu yaralanma ve tekrarlanan deneysel testlerin, çeşitli koşulların tedavisinde etkili olan akupunktur noktalarını yavaş yavaş ortaya çıkardığına inanılmaktadır. Meridyenlerin çok daha sonraları, daha önce keşfedilmiş akupunktur noktalarını birbirine bağlayan varsayımsal bir sistem olarak görselleştirildiği düşünülmektedir. Ancak arkeolojik bulgular bu teoriye meydan okumakta ve kanıtlar, meridyenlerin tanımlanmasının aslında akupunkturun ortaya çıkışından önce olduğunu ve onun icadı ve çeşitli akupunktur noktalarının keşfi için çok önemli bir ön koşul olduğunu göstermektedir.

Akupunktur ve akupunktur noktaları hakkında bilinen en eski metin, Batı Han Hanedanlığı döneminde derlenen Sarı İmparator'un İç Hastalıkları Klasiği (c. 104-32 M.Ö.) (Huang Di Neijing) (206 M.Ö.-24 MS)'dir. Daha önceki tıbbi belgelerde akupunktur veya akupunktur noktalarından bahsedilmemiştir.  Moksa, akupunktur gibi, meridyenler boyunca Qi akışını uyararak hastalık ve düzensizliği tedavi eder. İki şifa yöntemi o kadar yakından ilişkilidir ki, Çince'de tek bir birleşik sözcükle anılırlar - Zhen Jiu (iğne - ısı) ve biz onu akupunktur olarak çeviriyoruz. Bununla birlikte, şifa için ısı uygulaması, iğneleme kullanımından çok daha eskidir. Moksa kökenlerinin, yaklaşık 500.000 yıl önce (Paleolitik Çağ boyunca, MÖ 2.000.000-8.000 civarında) Erken Taş Devri insanlarının ateşe hakim olmasından hemen sonra geldiğini varsaymak oldukça mantıklı görünüyor, çünkü bu zamanda insanlar ilk kez ortaya çıktı. yaralanma veya hastalık acısını hafifletmek için içgüdüsel olarak sıcaklık uygulanabilirdi. Moksa meridyenlerin tanımlanmasından çok önce uygulanmıştır. Moksa, meridyen iletimini indükleyebilir ve bu sıcaklık meridyen iletiminin gücünde önemli bir faktördür. Muhtemelen Çinli ustalar tarafından meridyen iletimini, Qi'nin uyumlaştırılmasını ve iyileşmeyi teşvik etmek için kullanılan en eski yöntemdi. Sonuç olarak, moksa tedavisinin terapötik kullanımının meridyenlerin tanımlanmasına yol açtığını varsaymak mantıklı görünmektedir. Son araştırmalar meridyenlerin kullanımının doğrudan moksa uygulamasından kaynaklandığını ortaya koymuştur. Eski Çinliler, meridyen iletimi olgusunun, Qi akışı uyarıldığında ortaya çıkan duyum olduğunun ilk kez, moksa uygulaması yoluyla oldu. Her ne kadar bu fenomen, deqi olarak anılacaksa da (Qi'nin elde edilmesi), şimdi popüler olarak 'iğnelenme hissi' olarak bilinir, aslında ilk önce iğneler yerine ısı ile uyarılmıştır. Kadim tıbbi belgelerde kaydedilen meridyenlerin yollarının en eski tanımları, ısı uygulamasıyla uyarılan vücuttaki bu Qi aktarımlarının haritalarıdır. Isı uygulaması da dahil olmak üzere birçok ağrı giderme yöntemi içgüdüsel insan tepkilerinden gelişmiştir ve rasyonel ve mantıklı görünmektedir. Ağrı, bazıları diğerlerinden daha etkili olan bir dizi içgüdüsel tepkiyi serbest bırakır. Gelişen medeniyetle birlikte insanlar tedaviler arasında ayrım yapmayı öğrendiler, onların farkına vardılar, onları hatırladılar ve aktardılar.

Moksa ile karşılaştırıldığında, akupunktur oldukça travmatik ve ağrılıdır. Çinli ustaların insan vücudunu ve doğasını net bir şekilde anlamadan bu devrim niteliğindeki tıbbi yeniliği yapabilmeleri pek olası değildi. Bu tür bilimsel anlayış, Batı Han Hanedanlığı döneminde (MÖ 206 - MS 24) meydana geldi. Ayrıca, akupunkturun ortaya çıkmasından önce akupunktur noktalarını keşfetmeleri gerekmeyecekti, çünkü moksa geniş bir alana veya bir meridyenin tüm seyri boyunca kolayca uygulanabiliyordu. Ancak akupunktur, iğnelerin sokulabileceği ayrı noktaların tanımlanmasını gerektiriyordu. Bu nedenle akupunktur noktaları, moksa ve meridyenlerin tanımlanmasından çok sonra geliştirilecek olan akupunkturun son yönüydü. 1973'ün sonlarında, Matvangdui'nin Kadim Tıbbi Kalıntıları olarak bilinen on dört tıbbi belge (MÖ 168'den önce) Hunan Eyaleti, Changsha'nın eteklerinde Mawangdui'deki 3 Nolu Mezardan kazılmıştır. Bu belgelerin on tanesi ipek üzerine elle, dördü ise bambu slipler üzerine yazılmıştır. Çin'in ilk kayıtlı tıp doktoru, Cang Gong olarak bilinen Chunyu Yi (MÖ 215-140), civarında bu tıbbi metinlerin bir kısmına sahip oldu. Neijing'in yazarlarının Mawangdui'nin Antik Tıbbi Kalıntılarını birincil referans olarak kullandıklarını gösteren çok sayıda kanıt vardır, bu da kalıntıların eskiliğini daha da pekiştirir. Neijing, bu daha önceki belgeleri basitçe çoğaltmakla kalmadı, daha çok onları rafine etti ve geliştirdi ve yeni terapötik yöntemler tanıttı.Mawangdui'nin Kadim Tıbbi Kalıntılarında bulunan terapiler, bitkisel ilaçlar, moksa, fomentasyon, tıbbi banyo, bian taşı, terapi, masaj daoyin?(fiziksel egzersizler), xingqi (nefes egzersizleri), zhuyou (büyü) ve hatta ameliyat yöntemleri bulundu ancak akupunkturdan söz edilmiyor. Bu, akupunkturun moksadan sonra geliştirildiğini ve muhtemelen Mawangdui'nin Kadim Tıbbi Kalıntılarının ortaya çıktığı sırada henüz var olmadığını gösterir.

Genel olarak düşünülürse, iğneleme tedavisi Neijing'den (MÖ 104-32 civarı) çok daha önce ortaya çıkmıştır. Akupunktura yapılan atıflar, Mawangdui'nin Kadim Tıbbi Kalıntıları (MÖ 168'den önce) gibi daha eski belgelerde de bulunmalıdır. Ancak, Kalıntılar derlendiği sırada akupunkturun henüz kullanımda olmadığını gösteren bu tür referanslar içermemektedir. Batı Han Hanedanlığı'nın başlarında (MÖ 206-24) tıbbın gerçek durumunu basitçe Mawangdui'nin Kadim Tıbbi Kalıntılarına dayanarak çıkarma düşüncesi olabilir. Bu belgelerin ölüyle birlikte gömülecek kadar değerli kabul edilmesi, o dönemdeki genel tıbbi uygulamaları yansıttığını göstermektedir. Tarihi kayıtlar (MÖ l04-91) Sima Qian tarafından akupunkturun ilk olarak Neijing'den yaklaşık 100 yıl önce kullanıldığına dair kanıtlar içermektedir. Aynı zamanda bilinen en eski iki Çinli tıp doktorunun biyografilerini de içerir. Akupunktur sadece bir iyileştirme sanatı değil, binlerce yıllık Çin kültürünün ifadesidir. Akupunkturcular, yalnızca bir şifa sistemini değil, aynı zamanda bütünsellik felsefesini de miras alma ve uygulama onuruna sahiptir. Çin Tıbbı ve özellikle akupunktur, ilk şamanların şeytan çıkarma uygulamalarından kaynaklanmıştır. Çin Tıbbı ile ilgili bazı önemli kavramların da Shang hanedanlığı döneminde ortaya çıktığı ve geliştiği görülmektedir. Çin Tıbbının kökenlerini şamanist inanç ve uygulamaların geçmişine kadar takip edebileceğimizi açıkça görebiliriz. Akupunkturun kökenleri hakkında gerekli değerlendirme ve akupunktur ve moksa tedavisinin kökenine ilişkin yeni bilimsel teorinin desteklenmesi, moksa uygulamasının ilk tarih öncesi uygulamalarından meridyenlerin tanımlanmasına ve akupunkturun icadına ve çeşitli akupunkturun keşfine kadar uzanan kronolojik bir ilerlemeyi ortaya koymaktadır. Akupunktur ve moksa, TCM kökeninin temel yönlerinden biridir ve dengeyi elde etmenin temeli olarak Şamanik temelde yatmaktadır. Holizm, eski Çin felsefesinin özü ve Geleneksel Çin Tıbbının (TCM) teorik temelidir. Görünmez ve anlaşılması zor soyut bir kavramdır. Akupunktur uygulaması, bu soyut düşüncenin somut bir ifadesini sunar. Distal veya sistemik bir tedaviyi etkilemek için vücudun farklı noktalarına iğnelerin sokulması, mikrokozmos ve makrokozmos arasındaki ve vücudun üst ve alt kısımları ile iç ve dış dokuları arasındaki bütünsel ilişkiyi somutlaştırır. Çin bütünsel düşüncesi, insanlığı, toplumu ve doğayı organik, birleşik bir bütün olarak görmektedir.